ХЯТАД, ОРОС, МОНГОЛ ГУРВАН УЛСЫН БҮРЭН ЭРХ БАРИХ ТӨЛӨӨЛӨГЧДИЙН БАГА ХУРАЛ
2020-02-05
Хятад, Орос, Монгол гурван улсын бүрэн эрх барих төлөөлөгчдийн бага хурал
1913 онд Орос, Хятад хоёр улс Монголын тусгаар тогтнолыг үгүйсгэсэн гэрээг баталсан нь Хиагт хотноо гурван улсын бага хурлыг хуралдуулан Монголын асуудлыг эцэслэн шийдэхэд хүргэжээ. Бага хурал 1914 оны 9 сарын 8-нд нээгдэж 1915 оны 6 сарын 7 хүртэл үргэлжлэн албан ёсоор 41 удаа хуралдаж, албан бусаар олон удаагийн уулзалт хийжээ. Гурван улсын Засгийн газрын бүрэн эрх барих төлөөлөгчдийг Монгол улсаас Дотоод яамны тэргүүн сайд, улсад туслагч гүн Да лам Дашжав (1914 оны 10 сараас Эрдэнэ жонон бэйс Ширнэндамдин), хаант Орос улсаас Монголын Нийслэл хүрээнд суусан Оросын ерөнхий консул А.Я.Миллер, Дундад улсаас генерал Би Гуй фан нар тус тус тэргүүлжээ.
Монгол Улсын төлөөлөгчид тусгаар тогтнолоо Хятад, Оросоор зөвшөөрүүлэх, хааны нэр, оны цолоо бататган зөвшөөрүүлэх зорилготой очсон ч, Хятадын тал 1913 оны тунхгийг баримтлах, Монгол улс тусгаар тогтносон явдалгүй гэсэн баталгаа бичгийг гаргах, Гадаад Монголын эзэн хаан нэрээс татгалзах, Олноо өргөгдсөн оны цолыг устгаж, Дундад улсын он тооллыг хэрэглэхийг тулгаж, Оросын төлөөлөгч “...Тунхаг бичигт гарын үсэг зурж, Оросоос Гадаад Монголын өөртөө эзэрхэхийг хүлээсэн” гэх зэргээр байр сууриа илэрхийлжээ. Хэлэлцэгч талууд өөрсдийн бодлого, байр сууриа хамгаалан зөрөлдөж, Монголын асуудлыг 9 сар хэлэлцсэний эцэст 22 зүйлтэй гэрээг байгуулж Нэгдүгээр зүйлд: “Гадаад Монголоос Дундад улсын сюзеренитетийг зөвшөөрөн хүлээв. Дундад, Орос хоёр улсаас Дундад улсын газрын нэгэн хэсэг болох Гадаад Монголын автономитыг зөвшөөрөн хүлээв” хэмээн зааж; Дөрөвдүгээр зүйлд. Гадаад Монголын Богд Жавзандамба хутаг хааны цолыг Дундад улсын Их жунтанаас өргөмжлөх, албан бичиг Дундад улсын оны цолыг Монголын 12 жилт цаг улирлын тоотой хавсран хэрэглэхээр болгон; Арваннэгдүгээр зүйлд: Гадаад Монголын хил хязгаарыг Халхын 4 аймаг,Ховдын хязгаарын олон хошуудаар тогтоожээ.
Ийнхүү Хиагтын гэрээгээр Монгол нь Хятадын хэмжээт эрхийн доорхи автономит Гадаад Монгол хэмээгдэх болсон ч оршин тогтнолоо алдсан хэрэг биш юм. Тийм ч учраас гэрээний талаар Монголын Засгийн газрын Гадаад яамнаас гаргасан бичигт: “... бидний улс хэдий Думдад улсын хэмжээтэй эзэрхэхийг хүлээсэн боловч улс төрийн байдлаа алдсан явдал огт үгүй, Думдад улсаас бидний дотоод засгийн буй бүхий хэрэгт оролцох эрх үгүй” гэж тайлбарлан, тэрхүү байр сууриа аливаад баримталж, Улсын эзэн хааны нэр, оны цолоо хэрэглэсээр байсан билээ. Гэрээний хятад, орос, монгол, франц бичгээр үйлдсэн эх өдгөө Монгол улсын Үндэсний төв архивт хадгалагдаж байна.
Холбоотой нийтлэл
ДИПЛОМАТ ХАРИЛЦААТАЙ ОРНУУД
2020-02-05
